Các món ăn ngon tại Hòa Bình

Hòa Bình không chỉ được nhiều du khách biết đến với cảnh sắc núi rừng hùng vĩ, nên thơ hữu tình như: động Đá Bạc, suối nước nóng Kim Bôi, suối ngọc Vua Bà, Thung Nai… mà còn nổi tiếng với những món ăn mang đậm nét đặc trưng của các dân tộc vùng Tây Bắc. 

Nói đến đặc trưng ẩm thực cũng như lao động sản xuất của người xứ Mường là nói đến một câu rất đặc trưng: “Cơm đồ, nhà gác, nước vác, lợn thui, ngày lui, tháng tới”, vì thế đối với cư dân Mường, với nền kinh tế chủ yếu là nông nghiệp, canh tác lúa nước, cơm nếp và lúa nương là thứ không thể thiếu, là món ẩm thực mang ý nghĩa lớn để cảm ơn trời đất cho mùa màng bội thu. Hãy cùng RuudNguyen.com khám phá các món ăn ngon của vùng đất này nhé.

Các món ngon Hòa Bình

Cá nướng sông Đà

Cá được đánh bắt từ sông Đà, cách chế biến cá khá đơn giản. Sau khi được làm sạch, cá được ngâm trong nước muối cho tự sạch ruột. Trước khi đem kẹp nướng, cá cũng được xát muối quanh thân và nướng trong nhiều giờ.

Dễ dàng bắt gặp cá kẹp que tre nướng ở mọi nơi khi du lịch Thung Nai (Ảnh sưu tầm)

Cá nướng được đặt trên lá chuối xanh, ăn kèm với lá sấu non, lá mơ và lá lốt, đinh lăng, chấm với muối ớt xanh. Cá nướng thơm ngon, thịt chắc, da giòn, xém cạnh, mặn vừa đủ. Thịt cá ngọt chấm muối, cuộn trong lá lốt vừa làm mất vị tanh của cá vừa làm vị cá thêm đậm đà, càng ăn càng ngọt. Hương thơm lừng của củi than, vị mặn mòi của muối cùng vị thơm của tre và cá khiến du khách khó lòng bỏ qua.

Thịt lợn bản Hòa Bình

Lợn bản Hòa Bình (hay còn gọi là lợn mán) là một giống lợn nhỏ, đây là loại lợn được lai từ lợn rừng và lợn nhà. Thịt lợn mán ở Hòa Bình được chăn thả trên các sườn đồi thấp, có mùi thơm và thịt chắc hơn thịt lợn nuôi tại gia. Lợn được nuôi thả và tự kiếm ăn nên thịt rất săn chắc, ăn mềm, ít mỡ và không bị ngấy. Nên chất lượng thịt của loại lợn này được đánh giá là rất thơm ngon.

Không giống như giống lợn nuôi thông thường, lợn mán thường rất nhỏ, trọng lượng chỉ trên dưới 10kg, thịt rất săn chắc do chủ yếu là được nuôi thả. Tại một số nơi, lợn mán còn được nuôi như vật nuôi bởi chúng rất ưa sạch sẽ và dễ thương. Đặc trưng của lợn mán là da đen dày,  mỡ mỏng, thịt chắc rất thơm ngon. Do đó lợn mán được bán với giá rất cao, thậm chí lên đến vài trăm nghìn một cân thịt.

Lợn mán vốn là một trong những loài lợn rừng hoang dại, tuy nhiên trong quá trình săn bắt và thuần hóa người dân tộc Mường đã đưa lợn mán thành nguồn nhu yếu phẩm cho cuộc sống hàng ngày. Lúc đầu là để phục vụ nhu cầu thực phẩm, trải qua thời gian lợn mán trở nên tín ngưỡng và nét độc đáo trong văn hóa ẩm thực miền núi Tây Bắc.

Gà nướng Thung Nai

Với địa hình là đồi núi cao, gà được nuôi ở Thung Nai là những chú gà chạy bộ đích thực. Thịt sẽ dai chắc và thơm hơn so với gà ở dưới xuôi.

Gà nướng than hoa ở Thung Nai (Ảnh sưu tầm)

Ngoài gà trong bữa ăn chính, bạn có thể đặt nhà nghỉ chuẩn bị thêm 1 vài con (tùy số lượng người) để nướng vào buổi tối. Sau khi gà được tẩm ướp gia vị của người dân tộc Mường sẽ được kẹp vào cây và nướng trên than hồng cho tới khi chín vàng là ăn được.

Thịt lợn muối chua

Là món đặc sản núi rừng Hòa Bình không khó chế biến nhưng đòi hỏi sự cầu kỳ, tỉ mỉ trong khâu chế biến. Muốn món thịt muối chua ngon thịt lợn phải được tuyển chọn từ thịt ba chỉ của những con lợn choai, thả rông dài ngày. Sau khi thái miếng được ướp với muối và riềng khô giã nhỏ, rồi trộn với rượu nếp cái và men lá rừng giã nhỏ sao cho thật ngấm. Một nguyên liệu không thể thiếu đó là thính được làm từ gạo rang rồi giã nhỏ.

Thịt lợn muối chua Hòa Bình (Ảnh sưu tầm)

Thịt sau khi đã bóp với thính và các gia vị thì đem ủ thịt. Để thịt được ngon thay vì ống tre, ống nứa một chiếc bồ lót lá chuối được sử dụng để ủ thịt chua. Cứ một lớp gạo rang giã dập trộn muối, lại đến một lớp thịt ướp nguyên liệu ở trên cho đến khi đầy bồ. Khâu cuối cùng là đêm bồ thịt muối chua treo lên gác bếp củi đun ủ một đến hai tuần. Điểm khác biệt của món thịt chua là ngoài vị chua lên men tự nhiên, vị ngọt của thịt lợn Mường còn có vị bùi ngậy của bì.

Ở Hòa Bình món thịt muối chua Thung Nai được dùng trong những dịp lễ Tết, cưới hỏi, hay có tiệc lớn hoặc để đãi khách quý trong nhà. Ngày nay món ăn này đã trở thành thương hiệu của ẩm thực Hòa Bình, du khách đến đây du lịch đừng quên thưởng thức món ăn đặc biệt này nhé.

Cơm lam

Không biết món cơm độc đáo này ra đời từ khi nào mà chỉ biết rằng người dân miền núi thường phải đi rừng nên họ luôn mang theo một chút gạo để khi đói sẽ chặt lấy ống tre, ống nứa bên đường, bỏ chút gạo và chút nước suối để nướng những ống cơm ăn qua bữa. Cũng bởi dễ làm thế mà không ngờ nay đã được tôn lên thành một món ăn đặc sản của núi rừng – đó là món cơm lam. Món cơm lam có rất ở nhiều nơi khu vực Tây Bắc từ người Tày, Thái, Nùng, Mông, Mường, … đều có loại cơm này. Tuy nhiên ở Hoà Bình là nổi tiếng hơn cả vì nơi đây có loại gạo nương thơm lại độc.

Đến Mai Châu có thể dễ dàng tìm gặp món cơm lam (Ảnh sưu tầm)

Ngày nay, cách làm cơm lam đã có đôi chút khác so với trước, con người không làm cơm lam để “cho qua bữa” nữa mà cơm lam đã trở thành một sản phẩm du lịch để người ta ăn “chơi”. Tuy nhiên, chúng ta vẫn dễ dàng nhận ra giá trị truyền thống của món ăn độc đáo này, nó vẫn mang đầy đủ dáng dấp của một nền văn hoá bản địa. Để thêm phần phong phú thì cơm lam có thể ăn chung cùng với thịt gà, thịt nước, măng chua…nhưng ngon nhất vẫn là cơm lam chấm muối vừng.

Ống cơm lam của người Hoà Bình thường nhỏ hơn và có mùi vị khác với Cơm Lam của các dân tộc thiểu số ở các tỉnh miền núi như Cao Bằng, Tuyên Quang, Lạng Sơn…Tuy cơm lam Hoà Bình không có hạt Lạc, hạt đậu trong đó nhưng được thay bằng mùi thơm đặc trưng của dừa và nước cốt dừa, mùi của mía, của lá rừng Hoà Bình.

Xôi nếp nương

Xôi nếp nương Mai Châu (Ảnh sưu tầm)

Người ta tạo ra màu xôi từ các thứ cây thân cỏ, sau đó lần lượt cho gạo màu đỏ xuống trước, sau là màu xanh, vàng, tím, trắng cho lên trên cùng. Khi xôi chín, dỡ ra rồi trộn với nhau hoặc để riêng từng màu thành loại xôi nhiều màu với hương vị khác nhau trông rất đẹp mắt. Xôi nếp nương được nấu từ các nguyên liệu có màu sắc khác nhau, được chiết xuất từ thiên nhiên. Đây chính là nét đặc trưng trong văn hóa ẩm thực các vùng miền dân tộc trên đất nước

Rau rừng thập cẩm đồ

Rau đồ thập cẩm là món ăn lâu đời của người Mường mang đậm phương thức hái lượm cổ, bởi lẽ rau đồ là việc đồ tổng hợp nhiều loại rau rừng cùng một lúc. Các loại rau bao gồm rau cải mèo, rau bợ, rau đồng, búp sung, rau đốm, lá và hoa đu đủ, lá Lốt và hoa chuối. Rửa sạch rồi thái nhỏ tất cả các loại rau, lá này rồi trộn với ít muối và cho vào chõ đồ khoảng 15 – 20 phút, đến khi gửi thấy mùi thơm nghĩa là rau đã chín.

Món rau rừng đồ thập cẩm rất phổ biến (Ảnh sưu tầm)

Các công đoạn hái rau, sơ chế, đồ rau rất đơn giản, tuy nhiên điều đặc biệt của món rau đồ là là phải đi hái được tổng hợp các loại rau mới ngon. Khi ăn chấm với bỗng rượu nấu vớiớt lòng cá – loại nước chấm đặc biệt của dân tộc Mường Hòa Bình. Món rau đồ thập cẩm được người Mường sử dụng trong những bữa ăn hàng ngày.

Măng đắng

Măng ngon là thứ mầm cây thuộc họ tre, trúc, mai, vầu, sặt, nứa mới nhú khoảng 1-2 đốt ngón tay trở xuống, phần thân còn lại ngập trong đất. Hòa Bình có rất nhiều loại măng khác nhau, từ nhỏ như ngón tay tới to như bắp chân.

Măng đắng Hòa Bình, món này có thể mua về làm quà sau chuyến đi (Ảnh sưu tầm)

Mỗi loại lại có cách chế biến và vị khác nhau. Khi bóc bẹ ra, thân măng trắng muốt, nuột nà. Mùa xuân là mùa ngọt ngào nhất, mùa con ong đi lấy mật. Những đụn măng non tươi đội đất để vươn mình cùng anh chị em. Đó là lúc măng đã bắt đầu đắng. Vị đắng cứ tăng dần theo lớp mo nang chuyển từ trắng sang xanh, sau tiếng sấm đầu xuân.

Măng chua nấu thịt gà

Măng chua được người dân ở đây ủ bằng măng tươi khi hái trên rừng về, nếu là măng giang sẽ chặt nhỏ bằng ngón tay, còn măng mai, măng tre thì chỉ lấy phần non và băm thật nhỏ hoặc thái lát mỏng.

Thịt gà nấu măng chua, thêm chút hạt dổi thì các bạn khỏi chê (Ảnh sưu tầm)

Sau khi thái xong ngâm măng nước sạch khoảng 24 giờ để khử hết mùi hăng, chất đắng, sau đó vớt ra rửa sạch ngâm tiếp với nước muối 2 – 3 ngày để măng lên men. Khi nào thấy nước chuyển sang màu đục như nước gạo, có vị chua có thể sử dụng được. Măng chua làm đúng kỹ thuật, miếng măng phải giữ nguyên được màu trắng của măng tươi, nước không được có váng màu vàng.

Điều khiến măng chua ở đây ngon không nơi nào sánh kịp là măng được muối bằng nước suối nên hương vị có phần đặc trưng hơn măng muối bằng nước giếng. Măng chua có thể bảo quản hàng năm ở trong chum nhưng khi lấy ra vẫn trắng ngần, thơm nức…Có một thứ gia vị đặc biệt không thể thiếu chính là hạt dổi, bởi mùi thơm, hăng nhẹ của hạt dổi rất đặc trưng chẳng giống bất cứ loại nguyên liệu nào.

Canh chua thịt gà mà thiếu hạt dổi là thiếu mất một phần hương sắc núi rừng. Trên bếp than đỏ lửa, bập bùng, hạt dổi được cho vào nướng chín rồi đập giập. Sau đó rắc nhẹ lên bát canh nóng đang còn bốc khói thơm nghi ngút.

Chả cuốn lá bưởi

Món chả không phải là món ăn mới lạ của người Mường, vì đâu đâu cũng chế biến món này trong mâm cỗ nhưng chả cuốn lá bưởi có lẽ chỉ vùng đất này mới có. Thông thường người Mường hay chọn lá bưởi ta, bưởi dại, bưởi chua vì theo người chế biến, loại lá bưởi này sẽ rất thơm, cay nồng và đậm đà hơn bưởi lai. Chả cuốn lá bưởi ăn khi nóng thì tuyệt ngon.

Chả cuốn lá bưởi là món đặc sản của người Mường (Ảnh sưu tầm)

Khi thưởng thức, dư vị chả đậm đà, lạ miệng. Cảm nhận đầu tiên là vị thơm nồng, cay cay của lá bưởi, vị thơm ngọt của thịt lợn hòa vào các gia vị khiến cho miếng chả vừa mềm vừa thơm ngon. Đặc biệt, chả cuốn lá bưởi ngon nhất khi chấm với muối ớt cùng với hạt dổi nướng.

Thịt trâu nấu lá lồm

Thịt trâu nấu lá lồm hay lá nồm là một đặc sản của người Mường ở Hòa Bình tạo cảm giác đằm thắm, gần gũi, ngon miệng và gắn với đời sống, phong tục người dân tộc Mường bao đời nay. Thịt trâu nấu lá lồm là một món ăn đơn giản nhưng nó lại tạo nên một thương hiệu riêng cho người Mường nơi đây nhờ nét đặc sắc của lá lồm.

Thịt trâu nấu lá lồm thường thấy trong các mâm cỗ ở Hòa Bình (Ảnh sưu tầm)

Món ăn tuy rằng không khó ở khâu chế biến nhưng với khâu chọn nguyên liệu lại nhất định phải thật kỹ lưỡng.Thịt trâu vốn dĩ có mùi nhưng khi được nấu cùng với lá lồm thì nó sẽ tạo nên hương vị hết sức độc đáo, đầu tiên là vị thanh chua của lá lồm đã đánh tan mùi gây của thịt, tiếp theo là miếng thịt no lửa chín mềm ngon quấn lấy đủ đầy gia vị béo ngậy, thơm lừng. Đây là món ăn đặc sản Hòa Bình của người dân tộc Mường.

Chả rau đáu

Chả rau đáu (Ảnh sưu tầm)

Người Mường bảo rằng, món chả rau đáu là món ăn cổ truyền và là đặc sản Hòa Bình nơi đây. Món ăn này được sử dụng phổ biến vào dịp Tết và vẫn được rất nhiều người ưa chuộng cho đến nay.

Để làm được sự khác biệt của món chả rau đáu, những người dân bản xứ nơi đây đã phải lặn lội cả chục cây số mất cả ngày trời bên những khe suối trên rừng để tìm rau xanh tươi và đúng hương vị của nó. Chính sự khan hiếm của rau rừng, nên cho dù là khách quý của gia chủ, nhưng nếu không báo trước khi đến thăm thì rất khó có cơ hội để thưởng thức món ăn độc đáo này.

Canh loóng chuối

Món canh loóng rất dễ chế biến và rất đơn giản về mặt nguyên liệu chứ không cầu kỳ như nhiều món ăn khác. Để chế biến được món ăn này, người Mường chuẩn bị các nguyên liệu, gia giảm như thân cây chuối gòng không quá non cũng không quá già, xương hoặc chân giò lợn mán, lá lốt, lá tía tô hái trên rừng hoặc trong vườn nhà, hạt dổi. Tất cả các nguyên liệu này đều dễ kiếm, đồng bào tự làm được, không phải đi mua, kể cả xương lợn mán cũng nuôi được nên rất tươi ngon.

Khi chặt chuối, phải chọn giống chuối gòng thân cao, trắng, không chát, lấy đoạn giữa, bỏ đi phần ngọn và phần gốc. Chuối chặt về, bóc bỏ lớp vỏ già bên ngoài để lấy nguyên phần lõi non có màu trắng, mềm, vị ngọt mát. Dùng dao thái lát mỏng từng miếng rồi cho vào chậu ngâm nước lã để chuối tiết ra nhựa và giữ được màu trắng. Ở các bản Mường, giống chuối gòng được trồng ở vườn nhà, ven suối, bìa rừng rất nhiều.

Rượu cần

Rượu cần là loại rượu không thể thiếu trong gia đình người Mường khi tiếp khách, vui chơi, uống trong đám cưới, mừng nhà mới, thờ cúng, lễ tạ…Rượu cần Hoà Bình là một nét văn hoá của người dân tộc Mường tỉnh Hoà Bình. Rượu được chưng cất theo phương pháp truyền thống sử dụng những nguyên liệu tự nhiên cho quá trình lên men. Vì vậy mà chất lượng rượu ở đây luôn được đánh giá cao.

Bánh uôi

Bánh uôi giản dị, tượng trưng cho tình yêu thương. Trong những ngày lễ, Tết, trên mâm cỗ của gia đình người Mường không thể thiếu loại bánh này. Bánh uôi là đặc sản của người Mường ở Hòa Bình, bánh có rất nhiều tên gọi như bánh tình yêu, bánh cặp, bánh vợ chồng hay bánh đoàn kết…. Bánh là niềm tự hào của người Mường, là một nét độc đáo trong nền văn hóa ẩm thực của người dân ở đây.

Trong tiếng Mường, bánh uôi được goị là “peẻng Uôi”. Không ai biết bánh uôi có từ khi nào, kể cả những cụ cao niên trong làng, chỉ biết rằng bánh đã được truyền qua nhiều thế hệ. Trong những ngày lễ Tết, bánh là một vật phẩm không thể thiếu trên mâm cỗ trong gia đình người Mường ở Hòa Bình.

Đặc sản Hòa Bình mua về làm quà

Quất hồng bì Kỳ Sơn

Quất hồng bì là loại cây thân gỗ, cao khoảng 3 – 5m, thường mọc hoặc được trồng nhiều ở các tỉnh miền Bắc nước ta.  Quất hồng bì còn có tên gọi khác là “hoàng bì”, “quất bì”, “kim đạn tử”, “do bì”, “do mai”… Tên khoa học của hồng bì là Clausena lansium (Lour.) Skeels, thuộc họ cam quýt. Không chỉ ngon, loại quả này còn có nhiều tác dụng đối với sức khỏe.

Món quất hồng bì là ặc sản ở đây (Ảnh sưu tầm)

Không biết tự bao giờ, cây quất hồng bì ở xã Dân Hòa (Kỳ Sơn, Hòa Bình) đã trở thành cây ăn quả không thể thiếu trong vườn của người dân nơi đây. Hộ nào trồng ít thì 5 – 6 cây, hộ trồng nhiều với số lượng lên đến vài chục, thậm chí hàng trăm gốc.

Tháng 7 là thời điểm quất hồng bì hoặc nhâm vòng) vào vụ thu hoạch. Hàng trăm điểm bán hồng bì dọc tuyến quốc lộ 6 đoạn từ xã Dân Hòa qua Dân Hạ đến thị trấn Kỳ Sơn (Kỳ Sơn) tấp nập người mua. Với nguồn cung có hạn, gần như chỉ những ai ghé qua vùng đất Dân Hòa đúng thời điểm này mới có cơ hội thưởng thức những chùm hồng bì dày cùi mà ngọt lịm mang hương rất riêng này.

Cam Cao Phong

Các giống cam trồng tại huyện Cao Phong đều có nguồn gốc từ nơi khác. Về đặc tính cam Cao Phong có thể trồng ở các khu vực sản xuất có dạng đồi núi thấp. Thường trồng ở độ cao khoảng 300m so với mực nước biển.

Cam Cao Phong (Ảnh sưu tầm)

Đồng thời, được bao quanh bởi những dãy núi đá vôi, tầng đất canh tác dày, thoáng khí, hàm lượng dinh dưỡng cao. Cây cam cao phong thích hợp trồng ở nơi có khí hậu ôn hòa, nhiệt độ thấp hơn các nơi khác từ 3 – 4 độ C.

Mía tím Hòa Bình

Cam được biết đến là một loại cây ăn quả có cùng họ với bưởi. Nó có tên khoa học là Citrus sinensis. Quả cam nhỏ hơn quả bưởi, vỏ mỏng, khi chín có màu da cam, thường có vị ngọt hoặc hơi chua. Những quả cam có vị biến đổi từ ngọt đến chua, chứa vitamin A, canxi và chất xơ.

Giống cây có màu tím thẫm, thân bóng mịn, lóng dài, vị ngọt thơm. Đây là một trong những món dân dã bình dị mà nhiều người tới Hòa Bình chọn mua làm quà. Cây mía Hòa Bình nổi tiếng nhất là mía Phong Phú (Tân Lạc). Cây to, cao tới gần 2m, ít mắt. Mía mềm, ngọt mà không gắt, mùi thơm đặc trưng.

Bưởi đỏ Tân Lạc

Bưởi đỏ Tân Lạc có vị ngọt của mía, vị thơm của những mùa vàng nếp nương đã để lại ấn tượng khó phai trong lòng người thưởng thức. Trong quan niệm của người Việt từ xưa đến nay trong ngũ hành kim, mộc, thủy, hỏa, thổ, quả bưởi được tượng trưng cho hành thổ, trung tâm của vạn vật biểu tượng của sự đầy đủ, sung túc. Vì thế trong mâm ngũ quả ngày Tết, quả bưởi được đặt trang trọng ngay chính giữa mâm ngũ quả.

Quả bưởi đỏ Tân Lạc (Ảnh sưu tầm)

Đây là giống bưởi với quả tròn, vỏ màu vàng, khi chín chuyển màu vàng, phớt hồng. Phần cùi khi chín có màu hồng đỏ, khối lượng vẻn vẹn tầm 1kg. Đặc biệt múi và vách múi dễ tách rời nhau và múi bưởi đỏ hồng, mọng nước, ăn giòn, ngọt không he đắng.

Mật ong Lạc Sơn

Ong được nuôi ở xã vùng cao Tự Do (Lạc Sơn). Mật ong ở vùng này nguyên chất, sánh quyện, dậy mùi thơm của hương núi, hoa rừng.

Bà con nuôi ong thả rừng ở đây tiết lộ, để thu mật ong nguyên chất phải chuẩn bị đầy đủ các dụng cụ thu mật, phễu lọc, thùng quay mật, chổi quét ong, dao cắt, bình phun khói găng tay, khay cắt nắp, thùng chuyển cầu ong…

Mật ong Lạc Sơn (Ảnh sưu tầm)

Trước khi quay mật, tất cả dụng cụ phải được rửa sạch, lau khô. Thời điểm thích hợp để quay là khi đàn ong đã vít nắp 60 – 70%. Khi quay mật, thao tác giũ ong để lấy mật phải thật lưu ý giữ an toàn cho ong chúa. Cầu ong luôn được giữ ở tư thế thẳng đứng, cánh tay cố định, rung mạnh từ cổ tay làm cho ong thợ rụng xuống đáy thùng và phải rung liên tục không cho ong đậu tiếp vào cầu.

Chè Shan Tuyết Pà Cò

Ít người biết Mai Châu có một loại chè Shan Tuyết khá nổi tiếng (Ảnh sưu tầm)

Những gốc chè ở đất Pà Cò này, ngày trước là của người Thái Bao La nuôi dưỡng, đến khi họ không ở nữa mới truyền lại cho người Mông giữ. Người ta từng ghi nhận, cách đây hơn 100 năm, Lefevre Pontalis, một nhà thám hiểm người Pháp đã tiến hành một cuộc khảo sát về sản xuất và buôn bán chè giữa sông Đà ở miền núi phía Bắc Việt Nam từ Hà Nội qua Chợ Bờ (Hoà Bình), Mộc Châu, Lai Châu, Mường Tè rồi sang Trung Quốc. Biết đâu đấy, thứ chè tuyết đặc sản Pà Cò kia chẳng đã theo chân những thương nhân đến những vùng, miền xa xôi.

Xem thêm: Kinh nghiệm du lịch Hòa Bình

Xem thêm: Kinh nghiệm du lịch Mai Châu, Hòa Bình

Xem thêm: Kinh nghiệm du lịch phượt Thung Nai

Xem thêm: Kinh nghiệm du lịch Kim Bôi, Hòa Bình

Xem thêm: Kinh nghiệm du lịch thiên đường Ba Khan