Món ăn ngon và đặc sản Điện Biên

Mắc khén là loại gia vị không thể thiếu trong các món ăn của Tây Bắc, nhất là các món nướng. Nhắc đến các món nướng ở Tây Bắc mà không có món gà nướng mắc khén thì quả là thiếu sót.

Ở vùng Tây Bắc người Thái gọi món này là “cay pỉnh” có nghĩa là gà nướng. Món gà nướng của người Thái Tây Bắc được ưa thích có lẽ bởi hương vị đặc biệt tạo nên từ hạt mắc khén. Gà nướng mắc khén có da vàng, thịt thơm, vị ngọt, đậm mùi mắc khén, xả, gừng, ớt. Khi chế biến, chọn gà ngon làm sạch sau đó đem nướng.

Nộm hoa ban (Ảnh sưu tầm)

Gạo được chon để đồ xôi là loại gạo nếp nương, gạo từ lúa nếp trồng trên nương rẫy. Món ăn này có độ béo ngọt nhờ được chế biến từ những con chim non mới ra ràng (chim bồ câu đã được 10 – 15 ngày tuổi, thường vươn cổ thập thò ở tổ và ra ràng để đón ăn mồi) nên thịt chim ngọt hơn, đậm đà hơn khi ăn.

Xôi được đồ trong chõ gỗ đặc biệt, chín bằng hơi, mềm dẻo chứ không dính tay, qua hai lần đồ mới dẻo thơm. Sau khi đồ lần thứ nhất, người ta đổ ra rá rồi lấy đũa trải ra cho đều, để một lúc sau lại cho vào chõ và tiếp tục đồ cho đến khi xôi chín đều. Bằng cách đồ như vậy nên cơm xôi sau khi đồ rất mềm, và dẻo để được rất lâu.

Xôi chim là món ăn rất dân dã. Trước đây, người ta hay nấu xôi chim để tẩm bổ cho những ngày gặt hái mệt nhọc. Loại chim được sử dụng để nấu xôi là chim ngói bởi vào mùa gặt cũng chính là mùa chim ngói, hơn thế nữa, chim ngói nhiều thịt, thịt vừa thơm lại vừa chắc, ăn ngon không thể tả. Tuy nhiên, hiện nay, chim ngói ngày càng trở nên hiếm, bên cạnh đó thì chim bồ câu có sẵn hơn, vị thịt cũng ngon và ngọt không kém chim ngói nên nhiều người sử dụng chim bồ câu để nấu xôi.

Món đặc trưng nhất là bắp cải cuốn nhót. Món ăn đã làm nên đặc trưng của người Điện Biên. Đầu tiên là phải chọn những chùm nhót xanh vừa thành quả chưa lâu. Có người thích ăn quả thật non, nhưng có lẽ nhót đạt tiêu chuẩn nhất là khi vừa đủ tầm, không non quá mà cũng già quá, lớp phấn mới chỉ mới trăng trắng.

Mùa nhót xanh đã đến, chị em là tín đồ nghiện chua không thể bỏ qua được món ăn “thần thánh” bắp cải cuộn nhót xanh chấm với chẳm chéo Tây Bắc. Còn ngại ngần gì khi chị em không tham khảo cách làm nước chấm chẳm chéo thơm thơm, cay cay danh bất hư truyền kết hợp nhót xanh chuẩn vị của người Thái.

“CHẲM” trong tiếng Thái nghĩa là “Thức Chấm”! “CHÉO” nghĩa là mùi thơm của nhiều loại rau kết hợp lại. Thực tế có rất nhiều loại “CHẲM”, tùy thuộc vào mục đích sử dụng chấm đồ ăn gì mà có loại “Chẳm” phù hợp.

Chẳm chéo chấm xôi hay chấm thịt gà thì đúng là tuyệt vời. Thứ đồ chấm được làm từ muối, ớt, tỏi và mắc khén này được làm theo công thức truyền thống của người Thái là món được nhiều người ưa chuộng. Món ăn nào mà có thêm chút chẳm chéo để chấm thì hương vị thơm ngon đậm đà hơn hẳn

Rêu vốn dĩ chỉ được coi là 1 loại thủy sinh, nhưng với người dân tộc Tày, rêu đá là một nét văn hóa đặc sắc trong văn hóa ẩm thực. Đây là một món ăn vừa ngon, vừa bổ, lại có hương vị rất riêng. Rêu sông, suối là một món ăn từ xa xưa được nhiều dân tộc: Nùng, Thái, Mông, Mường… ưa thích. Rêu nướng được coi là đặc sản trong ẩm thực của người Tày.

Măng đắng là một loại sản vật đặc sản mà chỉ có vùng núi rừng Tây Bắc như Điện Biên mới có. Măng đắng được mọc lên từ những dãy đồi, sườn núi khi có mưa rào măng mọc lên rất nhanh. Măng ngon nhất là được hái từ lúc còn chưa nhú khỏi mặt đất.

Vị đắng thường rất khó ăn, tuy nhiên đối với măng đắng thì lại được khá nhiều người ưa thích bởi hương vị rất lạ và có giá trị dinh dưỡng cao. Măng đắng được trồng nhiều ở miền núi, trên vùng cao Tây Bắc đâu đâu ta cũng thấy xuất hiện măng đắng. Người dân ở đây có thể hái măng đắng ở khắp mọi nơi, trong rừng sâu hoặc ra ngõ cũng có thể có măng. Theo kinh nghiệm của nhiều người, vào đầu mùa măng đắng có vị ngọt xen lẫn vị đắng. Tuy nhiên, măng đắng cứ khi có sấm thì măng bị đắng nhanh khó ăn hơn.

Hình ảnh cây măng đắng giống với các loại măng khác. Măng đắng tươi là món ăn thanh đạm, nó mọc quanh năm và mọc nhiều nhất vào mùa mưa. Cách chế biến măng đắng tươi rất dễ. Khi ăn măng, ta bỏ bẹ, thái nhỏ theo sở thích rồi cho vào nồi luộc sơ qua với ít muối cho bớt đắng. Sau đó vớt ra ngâm nước lạnh khoảng 1h là có thể chế biến được. Măng đắng luộc chấm muối vừng hoặc chấm với các loại gia vị mắc khén là món ăn phổ biến của người dân Tây Bắc trong mùa măng đắng.

Thịt lợn hấp lá chuối là đặc sản nổi tiếng thể hiện sự khéo léo của người phụ nữ Thái. Đặc sản dân tộc thái ở Điện Biên có hương vị riêng không phải nơi nào cũng có được. Cũng là món thịt lợn hấp lá chuối, nhưng đối với cách chế biến của người Điện Biên có sự khác biệt so với những nơi khác tạo thành một món ăn đặc trưng.

Thịt lợn băm nhỏ trộn với gia vị được bọc bằng lá chuối là đặc sản của Điện Biên và cũng thực sự thú vị. Thịt lợn, loại nguyên liệu ở vùng miền nào cũng có và nó là món ăn chủ đạo trong cuộc sống hàng ngày của người Việt. Tuy nhiên qua bàn tay khéo léo của người phụ nữ Thái, món thịt băm bọc lá chuối lại mang đến cho người ăn cảm giác lạ, ít ở đâu có. Món này cũng hấp cách thủy hơn 1 tiếng đồng hồ nên thịt mềm dính chặt, quyện vào nhau, mùi thơm của thịt quyện với mùi thơm của lá chuối, của hạt tiêu càng làm hương vị trở nên đặc biệt.

Bạn đã quen thuộc với món vịt om sấu hay món vịt nướng..nhưng món vịt om hoa chuối thì chưa từng thử và nghe qua. Vịt om hoa chuối là một món ăn quen thuộc với người dân bản địa. Đến Điện Biên, Vịt om hoa chuối là một món ăn chắc chắn sẽ có trên mâm cơm đãi khách của mỗi gia đình. Chính sự khéo léo, chính sự đảm đang của người phụ nữ Thái khiến món ăn này lại càng trở nên đặc biệt hơn.

Vịt om hoa chuối là một món ăn quen thuộc với người dân bản địa. Đến Điện Biên, Vịt om hoa chuối là một món ăn chắc chắn sẽ có trên mâm cơm đãi khách của mỗi gia đình. Chính sự khéo léo, chính sự đảm đang của người phụ nữ Thái khiến món ăn này lại càng trở nên đặc biệt hơn.

Ngay từ tên của món ăn: Vịt om hoa chuối, chúng ta đã biết được những nguyên liệu chính cho món ăn này: Vịt và hoa chuối. Có lẽ, đối với “người thành phố”, các bạn khó có thể biết đến “bông hoa chuối rừng”, lại càng không thể bỏ qua món ăn này. Không hề giống với những cách chế biến của người “dưới xuôi”, ở Điện Biên, hầu hết các món ăn hấp hay om đều được gói kín trong lá chuối, lá dong. Vịt om hoa chuối cũng không ngoại lệ.

Cũng tương tự như bánh chưng của người Kinh, bánh chưng gù của đồng bào dân tộc Thái đen, hay bánh dày của đồng bào Mông, thì Khẩu Xén và Khẩu Chí Chọp là món ăn không thể thiếu, để bày trên mâm cỗ ngày Tết của đồng bào Thái trắng để cúng tế tổ tiên.

Khẩu Xén là loại bánh làm từ gạo nếp hoặc sắn, sau khi say thành bột, ngâm ủ vài tiếng cho bột mềm, rồi đưa vào chõ đồ. Khi xôi chín cho thêm vừng, trứng gà ta, đường hoặc muối rồi đưa vào cối giã nhuyễn. Tiếp đó những người phụ nữ khéo tay sẽ dùng con lăn để dàn bánh thành miếng mỏng, để bánh se lại, rồi cắt theo hình thù tùy theo ý thích. Khẩu Xén sau đó đem hong gió hoặc phơi nắng nhẹ, vì khẩu xén khi khô rất giòn sẽ gẫy nát.

Mường Thanh – Điện Biên là cánh đồng lớn nhất xứ Tây Bắc. Mường Thanh bao quanh bốn bề là núi non và có nhiệt độ trung bình ổn định từ 22 -23 độ C, chế độ mưa không nhiều, chủ yếu từ tháng 6 đến tháng 9, độ ẩm tương đối cao. Khí hậu phù hợp để cây lúa phát triển, để hạt gạo được thơm và dẻo hơn. Hơn nữa, đất đai ở Mường Thanh bằng phẳng, phì nhiêu nhất vùng Tây Bắc nên gạo ở đây cũng chất lượng cao hơn.

Gạo điện biên nổi tiếng với gạo tám là từ giống lúa lai tẻ thuần, IR64, là gạo tám có hạt nhỏ, đều, căng bóng, màu hơi đục khi thổi thành cơm thì dẻo và thơm như cơm nếp, đậm vị, nhiều nhựa, có hàm lượng dinh dưỡng cao.

Gạo Điện Biên ngoài gạo tám nổi tiếng còn có gạo nếp nương cũng nổi tiếng không kém với hạt to, dài, xôi thơm dẻo và là món quà không thể thiếu khi du khách đến Điện Biên thăm quan du lịch.Gạo Mường Thanh có thể nấu cơm lam, làm khẩu cắm, khẩu háng,khẩu papa… dùng làm lễ vật đình đám, cưới hỏi.

Đây vốn là loại côn trùng sống trong thân cây chít. Để biết cây nào có sâu chít , người thu hái sẽ lựa chọn những cây có dấu hiệu bệnh, không thể ra hoa (đó chính là cây đã bị ấu trùng ký sinh). Người dân bắt sâu chít bằng cách “chẻ” đôi ngọn chít để moi sâu ra. Những con sâu chít tươi rói có màu trắng sữa, căng mọng sau khi được lấy ra thường được thả trong chậu rượu nhạt. Thứ rượu ấy sẽ giữ cho sâu không bị biến chất.

Được cho là “đông trùng hạ thảo (một loại dược liệu quý của Trung Quốc) của Việt Nam”, sâu chít càng trở thành tâm điểm chú ý khi có khảo cứu khoa học về tác dụng trong hỗ trợ điều trị ung thư, tráng dương được công bố…

Đối với người dân Tây Bắc, sâu chít là niềm tự hào về sản vật đặc biệt của địa phương mình. Anh lễ tân khách sạn Him Lam tên Mẫn cho biết, sâu chít chính là một trong những đặc sản thiên nhiên “có một không hai” ở một số vùng núi phía Bắc như: Lạng Sơn, Điện Biên, Sơn La.

Tủa Chùa (Điện Biên) nằm ở độ cao 1.400m so với mực nước biển. Nơi đây quanh năm được bao phủ bởi mây mù nên còn được nhiều người ví như “Đà Lạt của miền Bắc”. Không chỉ nổi tiếng với nhiều loại đặc sản như gà xương đen, dê núi đá, cá sông Đà, cánh kiến… Tủa Chùa còn đặc sản chè Shan tuyết cổ thụ – “vàng xanh” của núi rừng, đây là loại cây thân gỗ cổ thụ, thân to và lá chè mọc từng chùm trên cành.

Đồng bào Mông nơi đây gọi cây chè Shan tuyết là “cây bất tử” bởi tuổi đời lên đến hàng trăm năm. Người địa phương gọi loại cây đặc biệt này là chè tuyết bởi khí hậu khắc nghiệt của mùa đông miền sơn cước khiến cả cây chè bị tuyết trắng bao phủ. Nhưng mùa xuân đến, cây lại đâm chồi mơn mởn. Một cách lý giải khác cho tên gọi Shan tuyết là bởi những búp chè sau khi chế biến được phủ bên ngoài một lớp phấn trắng mỏng, lấm tấm như tuyết.

Chè Shan tuyết có 3 loại: chè ngọt, chè đắng và chè đỏ. Chè Shan tuyết Tủa Chùa có hương thơm đặc trưng, màu nước vàng óng ánh, trà mới uống có vị hơi đắng chát của mùi lá cây rừng lâu năm. Nhưng sau khi uống thì lại có vị ngọt đặc biệt lưu lại nơi đầu lưỡi.

Xem thêm: Kinh nghiệm du lịch phượt A Pa Chải

Xem thêm: Kinh nghiệm du lịch phượt Điện Biên